Szlak Letniska Puszczykowo

Na przełomie XIX i XX wieku Puszczykowo oraz Puszczykówko (wówczas dwie osobne osady) stały się popularne dzięki modzie na podmiejskie wycieczki, a przede wszystkim dzięki powstałej w 1856 roku linii kolejowej i pojawieniu się regularnych połączeń z Poznaniem od 1901 r. Od tego czasu Puszczykowo i Puszczykówko zyskały też status miejscowości letniskowych i odnotowały największy rozwój, a powstała wówczas zabudowa (oraz ta z okresy międzywojennego) zachowała się w wielu częściach miasta do dnia dzisiejszego. Szlak Letniska prowadzi spokojnymi ulicami miasta, a znajdujące się przy nich zabytkowe obiekty przypominają historię tamtych lat.

1. Dworzec Puszczykowo – ul. Wczasowa 1

   Stacja kolejowa istnieje tutaj od 1897 r. Budowa dworca rozpoczęła się w roku 1904. W kolejnych latach obiekt był sukcesywnie rozbudowywany, a w 1910 dobudowana została charakterystyczna wieżyczka z zegarem, który był nakręcany ręcznie co 7 dni. Poza poczekalnią i kasą funkcjonowała tam również restauracja, a latem stoliki były rozstawiane także na peronie. Budynek reprezentuje charakterystyczny dla niemieckich miejscowości letniskowych styl szwajcarski.

    

2. Rusałka – ul. Adama Wodziczki 1

   Zorganizowane kąpielisko w Puszczykowie funkcjonowało począwszy od przełomu XIX i XX wieku i wówczas urządzono na nim pierwsze przebieralnie. Była to plaża koedukacyjna i stąd niewątpliwie brała się jej wysoka popularność. Z czasem wysłużone niemieckie łazienki zastąpiło kąpielisko „Rusałka”, wybudowane w latach 1922-1926. Można tam się było zapisać do szkoły pływania, a także wypożyczyć łódź lub kajak. Nieopodal wybudowano również pensjonat, który mieścił 30 pokoi dla gości. Budynek nawiązywał do stylu szwajcarskiego i posiadał bogato zdobione, drewniane balkony. Niestety zlikwidowano je w trakcie przebudowy podczas II wojny światowej. Dla uatrakcyjnienia pobytu gości na terenie „Rusałki” regularnie urządzano koncerty i „Wianki” na Warcie, podczas których odbywały się pokazy sztucznych ogni oraz iluminowanych łodzi.

    

3. Mała Rusałka – ul. Adama Wodziczki 2

   Budynek ten stanowił zaplecze pensjonatu Rusałka. Do tej pory zachowały się tutaj drewniane balkony – takie same były na głównym budynku przed przebudową.

    

4. Restauracja „Leśna” - ul. Wczasowa 8

   Dom wybudowany około 1905 roku. Poznański restaurator Paul Mandel otworzył w nim pensjonat i restaurację. Do lat osiemdziesiątych XX wieku funkcjonowała tu popularna restauracja „Leśna”.

5. Letnisko Silva – ul. Poznańska 4

   Budynek ten powstał około roku 1905 i pierwotnie zwał się po niemiecku „Bürger’s Waldville”. Pełnił funkcję domu zdrojowego i restauracji. Położenie lokalu było znakomite, gdyż w niedalekiej odległości mieściła się stacja kolejowa, kąpielisko i „góry puszczykowskie”. Znajdowała się tutaj sala taneczna, a w ogrodzie trzy korty tenisowe i plac zabaw dla dzieci. W roku 1911 lokal został przejęty przez Zygmunta Janaszka, który zmienił nazwę obiektu na „Letnisko Silva”.

   Janaszek od początku XX wieku zajmował się handlem nieruchomościami takimi jak działki, altany i wille na terenie Puszczykowa. Reklamował się w prasie wielkopolskiej, zachęcając Polaków do osiedlenia się na terenie naszej miejscowości. Przyczyniło się to do szybkiego spolszczenia Puszczykowa. Dzięki swojej przedsiębiorczości Zygmunt Janaszek wykupił z rąk niemieckich ten jeden z najczęściej odwiedzanych przez wycieczkowiczów lokali, który w późniejszych latach był reklamowany jako „największy i najpiękniejszy lokal i ogród w okolicy Poznania”. W 1914 odbył się na kortach „Letniska Silva” pierwszy puszczykowski turniej tenisowy. W obiekcie tym organizowane były również imprezy patriotyczne i ćwiczyli tutaj członkowie Towarzystwa „Sokół”. Był to jeden z nielicznych ośrodków życia polskiego w Puszczykowie pod zaborami. Z tego okresu na elewacji zachowały się oryginalne napisy: „Letnisko Silva” oraz „Restauracja”.

6. Willa Hertha – ul. Poznańska 9

   Budynek z ok. 1905 r. Znajdowały się tutaj pokoje gościnne, a właściwie w pełni wyposażone apartamenty o podwyższonym standardzie dla majętnych letników. Zgodnie z ogłoszeniem zamieszczonym w „Dzienniku Poznańskim” w roku 1906 pod tytułem „Latowe mieszkania w Puszczykowie” w pensjonacie znajdowały się dwa apartamenty do wynajęcia. W każdym z nich znajdowała się „kuchnia, spiżarnia, 2 balkony, korytarz, klozet”. Należy podkreślić, że takie rozwiązania techniczne na początku XX wieku były jednymi z najnowocześniejszych. Ponadto budynek podłączony był do „wodociągów” już w roku 1906! Po roku 1945 w działającym w przyziemiu barze „Dołek” spotykali się członkowie Związku Powstańców Wielkopolskich, a wśród nich obecny był pułkownik Julian Lange, który będąc na czele Straży Ludowej w 1918 roku zabezpieczał przejazd Ignacego Paderewskiego z poznańskiego dworca do Hotelu Bazar.

7. Willa z gołębnikiem – ul. Klonowa 5

   Dom z charakterystycznym gołębnikiem w formie wieżyczki, wzniesiony w 1905 r. dla Martina Goldsteina. Wybudował on przy rezydencji bożnicę na potrzeby kultu religijnego, która została najprawdopodobniej zlikwidowana przez Niemców w czasie II wojny światowej.

   Warto tutaj wspomnieć, że Puszczykowo było miejscowością słynącą ze spokoju i tolerancji wobec obcych, dzięki czemu wszystkie narodowości zamieszkujące Wielkopolskę znajdowały tu dla siebie miejsce do odpoczynku. Przedstawiciele poszczególnych narodowości, czyli Niemcy, Polacy i Żydzi budowali koło siebie wille, restauracje, pensjonaty, wskutek czego Puszczykowo rozrastało się. Z artykułów z tamtego okresu w „Orędowniku” wynika również, że Żydzi z całej Polski czuli się swobodnie i bezpiecznie w Puszczykowie i Puszczykówku. Nie musieli bać się nawet o dzieci. Ze zdjęć dołączonych do artykułów i przedstawiających Żydów wynika, że byli to ludzie szczęśliwi. W książce pod tytułem: „Fira. Poznańscy Żydzi. Opowieść o Życiu” możemy znaleźć zdjęcia sprzed restauracji „Leśnej”, które przedstawiają wycieczkę żydowskiej rodziny do Puszczykowa. Ludzie z fotografii byli uśmiechnięci, mimo że data przy zdjęciach to 30 IV 1939 roku. Można przyjąć, że letnicy narodowości żydowskiej przyjeżdżali do Puszczykowa aż do samego wybuchu II wojny światowej.

    

8. Urząd Miejski – ul. Podleśna 4

   
   Budynek z okresu międzywojennego modernizmu został wybudowany jako willa letnia w 1936 roku dla Gertrudy Roweckiej, utytułowanej amazonki i florecistki. Projektantem domu był architekt Emil Lenz. Front domu zdobi płaskorzeźba przedstawiająca konia w skoku z amazonką stojącą w strzemionach. Obecnie znajduje się tu siedziba puszczykowskiego Urzędu Miejskiego.

   Willa Mimoza – ul. Poznańska 26

9. Dawny pensjonat „Kyffhäuser” Margarety Schachmeyer z restauracją wybudowany w stylu alpejskim około 1908 r. Po Powstaniu Wielkopolskim willa zmieniła nazwę na Mimozę i ta nazwa przetrwała do dzisiaj. Charakterystyczny punkt na panoramie (wysoki budynek wśród pól).

10. Willa Jadwinówka – ul. Cienista 1

    Pierwszy dom letniskowy wybudowany w 1900 roku przez Polaka – Włodzimierza Adamskiego. Ten dom ryglowy reprezentuje tak zwany styl szwajcarski.Pierwszy dom letniskowy wybudowany w 1900 roku przez Polaka – Włodzimierza Adamskiego. Ten dom ryglowy reprezentuje tak zwany styl szwajcarski.

     

11. Dom – altana – ul. Cienista 2

    W 1904 r. weszła w życie niemiecka ustawa budowlana, na podstawie której Polakom odmawiano zgody na budowę nowych domów. W Puszczykowie powstały wówczas domki piętrowe o wymiarach i wyglądzie altan, które były dozwolone. Dom na ulicy Cienistej jest ostatnim z nich.

     

12. Pałac Ślubów – ul. Podleśna 17

    Dawny dom profesora chemii Leopolda Zalewskiego powstał w 1933 lub 1936 roku. Wyróżnia go charakterystyczny, kolumnowy ganek od frontu. Obecnie znajduje się w nim Urząd Stanu Cywilnego.

     

13. Kościół pw. Matki Boskiej Wniebowziętej – ul. Kościelna 1

    Świątynia wybudowana w 20-leciu międzywojennym dzięki ofiarności letników.

     

14. Figurka Matki Boskiej w lesie – wg schematu przekazanego w formie drukowanej

    Figurka Matki Boskiej ustawiona w 1946 r.

     

15. Muzeum Pracownia Literacka Arkadego Fiedlera – ul. Słowackiego 1

    Budynek został wybudowany w latach 1926-1929 jako dom letni dla kupca bławatnego z Poznania – Schulca. W 1948 zakupił go znany pisarz i podróżnik Arkady Fiedler. Od 1974 mieści się tu Muzeum – Pracownia Literacka Arkadego Fiedlera.

     

16. Willa Cyryla Ratajskiego – ul. Cyryla Ratajskiego 25

    Dom powstał w 1903 roku. Został zakupiony przez sławnego przed drugą wojną światową polityka i prezydenta miasta Poznania, który w rezydencji nad Wartą spędzał swoje letnie wakacje, a później zamieszkał w niej na stałe.

     

17. Dom zbudowany wokół komina - ul. Cyryla Ratajskiego 23

    W tymi miejscu znajdowała się stara chałupa chłopa niemieckiego, która na początku XX wieku została odkupiona wraz z ziemią przez Polaków, którym spodobał się ten piękny teren nad brzegiem rzeki. W 1904 roku działała jednak ustawa osadnicza, która zabraniała budowy nowych domów całorocznych przez Polaków. Dlatego nowi właściciele rozebrali istniejącą chałupę i wybudowali piękną willę wokół pozostawionego komina.

     

18. Wille architektów – ul. Cyryla Ratajskiego 7 i 11

    Prywatne wille letniskowe sławnych poznańskich architektów Böhmera i Preula. Byli projektantami  m.in. Teatru Nowego w Poznaniu oraz secesyjnych kamienic przy ul. Roosevelta w Poznaniu. W jednej z nich Małgorzata Musierowicz umiejscowiła rodzinę Borejków w swoim słynnym cyklu „Jeżycjada”.

     

19. Dom przysłupowy – ul. Cyryla Ratajskiego 2

    Zabytkowy dom przysłupowy przeniesiony do Puszczykowa z Dolnego Śląska w latach 90-tych XX wieku.

     

20. Figurka Matki Boskiej – pomiędzy ul. Cyryla Ratajskiego 2 i 6

    Figurka ustawiona w 1910 roku w 500. rocznicę Bitwy pod Grunwaldem.

     

21. Willa Tomaszewskich – ul. Cyryla Ratajskiego 6

    Pierwszy dom w obecnym Puszczykowie o charakterze willowym, wybudowany w 1897 r. przez Władysława Tomaszewskiego. Władysław Tomaszewski był patriotą, wspierał rozwój gospodarczy i kulturalny Wielkopolski w czasie gdy należała ona do Zaboru Pruskiego.

     

22. Restauracja „Turystyczna” - ul. Cyryla Ratajskiego 36

    Paul Mandel (właściciel „Leśnej” w Puszczykowie) w 1907 r. wybudował swoją drugą restaurację w Puszczykówku i nazwał ją „Wiejska Gospoda”. Lokal posiadał charakterystyczną wysoką, drewnianą wieżyczkę, a znajdował się przy drodze na nadwarciańską plażę. Za głównym budynkiem znajdowała się restauracja letnia oraz gołębnik. W późniejszym czasie obiekt przejął Stanisław Morawski. Zaczął tam wówczas funkcjonować punkt informacyjny dla letników, a lokal wyposażono w stół bilardowy i automat do gry w jednorękiego bandytę. Jeszcze później lokal zmienił nazwę na „Turystyczna” i działał do końca lat 80-tych XX wieku.

     

23. Dom zakonny – ul Dworcowa 16 przy granicy z nr 14

    Budynek z lat 30-tych XX w., obecnie siedziba Zgromadzenia zakonnego Ducha Świętego. W czasie II wojny światowej mieścił się tu dom dziecka (Gaukinderheim Puschkau), w którym poddawano germanizacji polskie i czeskie dzieci.

     

24. Dworzec Puszczykówko – przejazd na ul. Dworcowej przy granicy z nr 16

    Zabytkowy budynek dworca z roku 1911, posiadający dwie poczekalnie – letnią i zimową. Obiekt zrewitalizowano w 2011 r. Rozwój letniska w Puszczykowie wymusił budowę drugiego dworca, że by rozładować natłok letników. Dworzec ruszył pod koniec 1910 r. i często korzystał z niego Ratajski.